خطای دید، یکی از پدیده‌های شگفت انگیز در دنیا می‌باشد. این پدیده علمی، ساخته ذهن ما انسان‌ها است و گاهی اوقات به توهم نزدیک می‌شود. برخی از خطاهای دید، نسبت به باقی خطاها مشهورتر و معمول‌تر هستند. اما واقعا چه توضیح منطقی و علمی‌ای برای پدیده خطای دید وجود دارد؟ چرا ما انسان‌ها بعضی وقت‌ها دچار خطاهای بینایی می‌شویم؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، ادامه این مقاله را از دست ندهید.
مقدمه ای بر خطای دید و مغز انسان
بدون هیچ شکی، تمام انسان‌های روی زمین در یک لحظه دچار خطای بینایی می‌شوند. خیلی بعید است که کسی هیچوقت با خطای دید مواجه نشود. اگر هم کسی بگوید که خطای دید در ذهن او جایی ندارد، بدانید که احتمالا خطاهای بینایی خودش را فراموش کرده است!
پدیده خطای دید، در واقع دیدن تصاویری است که مغز برای ما می‌سازد و وجود خارجی ندارند. انواع مختلفی از خطاهای بینایی وجود دارد، به نوعی که از نظر روانشناسان، طبقهبندی کردن آن‌ها تقریبا غیرممکن است. نکته جالبی هم که در مورد خطای بینایی وجود دارد. این است که تاکنون هیچ توضیح قطعی و کاملی برای آن ارائه نشده است! در علمی بودن خطای بینایی هیچ شکی نیست، اما دانشمندان دلایل مختلفی را برای رخ دادن این پدیده معرفی کرده‌اند.
برای مثال، وقتی در حال فکر کردن به فرد خاصی هستیم، ممکن است در خیابان به اشتباه آن فرد را مشاهده کنیم. در حالی که این مشاهده، فقط تصویرسازی ذهن ما است و فرد مورد نظر در آن لحظه واقعا در خیابان نبوده است! یکی از عوامل رخ دادن خطای بینایی، همین است که به کسی یا چیزی زیاد فکر کنیم. به گونه‌ای که مغز ما فریب می‌خورد. این نوع خطای دید از نمونه‌های بارز این پدیده است.
خطای بینایی دقیقا چیست؟
خطای دید یا همان خطای بینایی، در واقع توهمی است که مفز برای انسان می‌سازد. مغز دارای دو نیمکره‌ی چپ و راست است. هر کدام از این نیمکره‌ها، به ۴ لوب تقسیم می‌شوند. هر کدام از این لوب‌ها کار به خصوصی را انجام می‌دهد. پدیده خطای دید، توسط لوب پسِ سری ایجاد می‌شود. لوب پس سری مسئول بخش بینایی انسان است.
چیزی که در هنگام خطای دید دیده می‌شود، واقعی نیست و فقط یک تصویر مجازی است. همانطور که در اول متن گفتیم، طبقهبندی خطاهای بینایی، کار بسیار دشواری است چون تنوع و انواع بسیار زیادی از خطاهای بینایی وجود دارند! با این وجود، آقای ریچارد گریگوری که یکی از روان‌شناس‌های مطرح در جهان است، یک طبقهبندی برای انواع خطای دید طراحی کرده است که گویا طراحی مفیدی هم می‌باشد.
جالب است بدانید که خطای بینایی فوایدی هم دارد. پزشک‌ها با استفاده از خطای دید، برخی از بیماری‌های روانی را درمان می‌کنند!
خطاهای بینایی معروف
در ادامه به بررسی خطاهای بینایی معروف می پردازیم.
سراب
پدیده سراب، بارزترین و معروف‌ترین نوع خطای دید است. قطعا تا حالا در هنگام ظهر به سفر رفته‌اید. دیدید که در آخر جاده‌ها، انگار آب ریخته است. این آبی که شما می‌بینید دقیقا خطای بینایی است!
پدیده سراب، در اثر انعکاس نور در شرایط خاصی به وجود می آید. این اتفاق اغلب وقتی که هوا گرم است، رخ می‌دهد. لایه‌هایی از هوا که به سطح زمین نزدیک‌ترند، نسبت به لایه‌های بالایی گرم‌تر و رقیق‌تر هستند. بنا به دلایلی، وقتی که پرتوهای خورشید به لایه‌های نزدیک سطح زمین می‌رسند، بازتاب می‌شوند. این پرتوها در مسیر بازتاب به سمت بالا، با ذرات هوا برخورد و رنگ آبی آسمان را در محیط پخش می‌کنند. اینگونه می‌شود که لایه‌ای آبی رنگ مثل برکه در محیط اطراف دیده می‌شود.
رنگین کمان
آیا می‌دانستید که رنگین کمان هم تابع خطای دید است؟ تشکیل رنگین کمان، به یک چیز بستگی دارد؛ محل قرارگیر خورشید در آسمان و قطرات آب در هواکره. وقتی که خورشید به پشت قطرات آب نور بتاباند، این قطرات عملکردی مانند منشور را از خود نشان می‌دهند و نور خورشید را به ۷ رنگ تجزیه می‌کنند.
اثر بازولد یکی از خطاهای بینایی جذاب
به تصویر نگاه کنید. به نظر شما، رنگ مربع‌های کوچکی که در مربع‌های بزرگتر هستند مانند همدیگر است؟ نظر خود را مشخص، و باقی متن را مطالعه کنید.
اثر بازولد، یکی از خطاهای بینایی بسیار مشهور است. اثر بازولد، برای اولین بار توسط یک استاد هواشناسی آلمانی به اسم Wilhelm von Bazold به دنیا معرفی شد. این هواشناس، کشف کرد که هر رنگی با توجه به رنگ‌های اطرافش، متفاوت به نظر می‌رسد! در توصیر بالا، رنگ مربع‌های کوچک کاملا یکسان است. اگر فکر کردید که رنگ آن‌ها متفاوت است، بدانید که مغزتان فریب خورده است و شما را هم وادار به اشتباه کرده است.
دیوار کافه یکی از خطاهای بینایی
آقای گریگوری را یادتان هست؟ ایشان یکی از شگفت‌انگیزترین خطاهای بینایی جهان را کشف کردند! به عکس زیر نگاه کنید. به نظر شما، این خطوط نسبت به همدیگر موازی هستند یا مورب؟
به گفته آقای ریچار گریگوری، یکی از اعضای آزمایشگاه ایشان، موفق به کشف خطای دید دیوار کافه شد. احتمالا شما هم فکر کردید که این خطوط نسبت به همدیگر مورب هستند. اما دوباره گول خوردید!! این خطوط کاملا مستقیم و موازی هستند. دلیل این خطای بینایی هم شیوه قرارگیری زیگ‌زاگی مربع‌ها در کنار یکدیگر است. این مسئله، درک افقی بودن خطوط را مختل می‌کند و مغز انسان، دوست دارد که رنگ سیاه را در مناطق روشن‌تر پخش کند.
خطای دید ماهی و تنگ
به شخصه فکر می‌کنم که تنگ و ماهی از جالب‌ترین خطاهای بینایی باشد. در تصویر زیر، یک ماهی به همراه تنگ آب دیده می‌شود. بین ۲۰ تا ۳۰ ثانیه به نوار زرد رنگ وسط بدن ماهی خیره شوید. پس از زمان گفته شده به تنگ نگاه کنید. چه چیزی می‌بینید؟
اگر مراحل را به درستی طی کرده باشید، هنگامی که به تنگ ماهی نگاه میکنید، می‌بینید که رنگ ماهی تغییر می‌کند. اما چرا؟ شبکیه چشم انسان، دارای سه گیرنده رنگی است که منجر به شناخت رنگ‌ها می‌شوند. این گیرنده‌ها به سه رنگ قرمز، آبی و سبز حساس هستند. وقتی که شما برای مدتی طولانی به یک رنگ خاص خیره شوید، این گیرنده‌ها خسته می‌شوند و کارشان را به درستی انجام نمی‌دهند. بدین ترتیب رنگ ماهی تغییر کرد.
خطای دید هرمان گرید
به تصویر نگاه کنید. چند نقطه خاکستری را مشاهده میکنید؟
این نمونه از خطای دید خیلی مرسوم است. اما خوشم می‌آید که همیشه مغز را گول می‌زند! در این تصویر هیچ نقطه‌ی خاکستری رنگی وجود ندارد. شما در واقع به نقاطی سفید نگاه میکنید که مغز شما آن‌ها را خاکستری ثبت می‌کند. شاید باورتان نشود که تا به امروز، هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای برای این پدیده ارائه نشده است!
خطاهای بینایی از مدل اِبینگ هاوس
تصویر زیر را با دقت زیاد ببینید. به نظرتان کدام دایره مرکزی بزرگتر است؟ در یکی از کتب ریاضی راهنمایی هم این تصویر قرار داده شده است تا دانش‌آموز به این سوال پاسخ بدهد.
امان از این مغز حواس پرت. هر دو دایره مرکزی هم اندازه هستند! علت رخ دادن این خطای دید جالب، به فاصله و اندازه دایره‌های دور دایره‌های نارنجی برمی‌گردد.
به چند تا از سوالات بالا پاسخ درست دادید؟
این دسته از خطاهای بینایی شاید زیاد جدید نباشند. اما همیشه ما را گول می‌زنند. مثلا در مورد خطای دید هرمان گرید، می‌دانیم که نقطه خاکستری رنگی وجود ندارد. اما باز هم وقتی به صفحه نگاه می‌کنیم، نقاطی خاکستری می‌بینیم. حقیقتا به چند تا از سوالات بالا پاسخ درست دادید؟
نویسنده: عجیب تو جیب
هرگونه کپی برداری از محتوا تنها با ذکر نام “عجیب تو جیب” و “درج لینک دقیق محتوا” در سایت مجاز است و در غیر این صورت و مشاهده آن پیگرد قانونی دارد.
