بعد از نوشتن مقاله در مورد انواع هنرهای مختلف که اغلب مربوط به کشورهای خارجی بودند، بالاخره نوبت به آن رسید که یک مقاله را به هنری ایرانی اختصاص دهیم. هنر قالیبافی، هنری ایرانی‌الاصل می‌باشد که شخصیت و زبردستی ایرانیان را به رخ همه جهان می‌کشد. به طوری که ایران تقریبا قدرت اصلی تولید قالی در کل دنیا است! در این مقاله، قرار است تا با این هنر بسیار بسیار کهن آشنا شویم و شیوه کار آن را یاد بگیریم. همراه ما باشید.
آشنایی کلی با هنر قالیبافی و قالی ایرانی
اول از همه، بهتر است که یک آشنایی کلی با هنر قالیبافی پیدا کنیم. قالی ایرانی، نوعی نساجی سنگین است که برای طیف گسترده‌ای از اهداف سودمندانه و نمادین ساخته می‌شود. در ایران، از این محصول برای مصارف خانگی، فروش محلی و صادرات استفاده می‌شود. قالیبافی بخشی اساسی از فرهنگ و هنرهای ایرانی است. در بین فرش‌های شرقی تولید شده توسط کشورهایی که مدعی قدرت در قالیبافی هستند، قالی ایرانی با تنوع و ظرافت طرح‌های بسیار جذابش برجسته است.
هنر و صنعت قالیبافی در زمان ناآرامی‌های سیاسی، یا تحت تأثیر خواسته های تجاری، دوره‌های زوال خود را طی کرد؛ و به ویژه از معرفی رنگ‌های مصنوعی در نیمه دوم قرن نوزدهم رنج می‌برد. البته این را نباید فراموش کنیم که قالیبافی همچنان سهم عمده‌ای در اقتصاد ایران مدرن دارد. تولید مدرن با احیای رنگ‌آمیزی سنتی با رنگ‌های طبیعی، بازآفرینی الگوهای سنتی قبیله‌ای، همچنین با اختراع طرح‌های مدرن و ابتکاری که نشان دهنده هنر دست ایرانیان است، نمود پیدا می‌کند. فرش‌ها و قالی‌های دستبافت ایرانی از اولین باری که توسط نویسندگان یونان باستان ذکر شدند، از اشیای با ارزش و هنرمندانه ایرانیان بوده‌اند. همانطور که می‌بینید، از اول مشخص است که هنر قالیبافی چقدر ارزشمند و بزرگ است!
تاریخچه هنر قالیبافی
تاریخچه هنر قالیبافی، دارای پستی و بلندی‌های بسیار زیاد و جالبی‌ست. از سالیان بسیار دور، انسان‌ها در فکر تولید یک وسیله یا چیزی بودند که زمین را برایشان پوشش دهد. برای مثال، در هنگام خواب بر روی زمین، یا خیلی سردشان می‌شد و یا از گرمای زیاد تن و بدنشان می‌سوخت. جالب است بدانید که حتی قبل از ثبت تاریخ، هنر قالیبافی به اشکال دیگری وجود داشته است. به طوری که از پوست حیوانات و پوست‌های مختلف برای این منظور استفاده می‌شده است.
با گذشت زمان، انواع مختلفی از مواد طبیعی و ساخته شده برای ایجاد سطح راحت‌تر و دوام بهتر استفاده شده است. قدیمی‌ترین فرشی که تاکنون کشف شده، فرش پازیریک است که یک توری فرش می‌باشد. این فرش در سال ۱۹۴۹ در یک گورستان سیبری کشف شده است. در ادامه این قسمت، در مورد تاریخچه قالی ایرانی صحبت خواهیم کرد. ایران، دارنده برترین قالی‌های دنیا است. هنر قالیبافی، یک هنر موروثی است و فرش‌ها از هر سبک و اندازه‌ای در کشورمان ایران ساخته می‌شوند. تاریخچه قالی ایرانی به دوران حکومت صفویان برمی‌گردد. محصولات هنری، معماری و صنایع دستی در دوره صفویان، به ویژه در دوران حکومت شاه عباس بزرگ، توسعه یافته‌اند. پس از انقلاب اسلامی، نقش هنر قالیبافی در اقتصاد کشور همچنان پابرجا مانده است.
انواع مختلف هنر قالیبافی
آشنایی با انواع مختلف هنر قالیبافی، کمک زیادی در یادگیری این هنر به ما می‌کند.
- قالی‌های دستباف: اصل هنرقالیبافی، تولید قالی‌های دستبافت است. این سبک بافت در درجه اول در کشورهای شرقی دیده می‌شد و بعدا توسط اروپایی‌ها تقلید شد.
- قالیبافی با استفاده از دستگاه تافتینگ: این روش بافت کمی دشوارتر از روش بافت گره‌ای دست می‌باشد. این روش بافت شامل یک تفنگ تافتینگ است که در قسمت جلوی آن سوزن قرار دارد. این ابزار روند بافت را تسهیل و تسریع می‌کند. البته کار با آن را باید یاد گرفت.
به طور کلی، دو نوع قالیبافی بالا وجود دارد. قالیبافی یا با دست است و یا با دستگاه‌های مختلف انجام می‌شود. البته همان حالت دستی هم به دستگاه‌های مختلفی نیاز دارد.
آموزش قالیبافی
برای یادگیری هر هنری، علاوه بر پشتکار و صبر زیاد، به آموزش درست هم نیاز است. هنر قالیبافی هم از این قاعده مستثنی نیست. در این قسمت، با آموزش قالیبافی به صورت جزئی در خدمت شما هستیم. این آموزش بیشتر به شکل توضیحاتی در مورد تکنیک‌ها است.
بافت قالی، فرایندی زمانبر است که بسته به کیفیت و اندازه آن ممکن است از چند ماه تا چند سال طول بکشد.
برای شروع، به تارهای مخصوص نیاز داریم. تارها رشته‌های محکم و ضخیم پنبه‌ای، پشمی یا ابریشمی هستند که از طول فرش عبور می‌کنند. به نخ‌های مشابهی که از زیر و روی تارها از یک طرف به طرف دیگر عبور می‌کنند، پود گفته می‌شود. تارهای دو طرف قالی به طور معمول در یک یا چند رشته با ضخامت‌های مختلف متراکم می‌شوند و قوس زیرین را تشکیل می‌دهند.
قالیبافی به طور معمول از پایین دستگاه شروع می‌شود. با عبور تعدادی از پودها از تارها، پایه‌ای برای شروع تشکیل می‌شود. گره‌های نخ‌های پشم، پنبه یا ابریشم، اول رنگ شده و سپس به صورت ردیفی در اطراف مجموعه‌های پیوسته تارهای مجاور بسته می‌شوند. همانطور که ردیف‌های بیشتری به پایه پیوند می‌خورند، این گره‌ها به تلی از فرش تبدیل می‌شوند. بین هر ردیف گره، یک یا چند بار، پود عبور داده می‌شود تا گره‌ها ثابت بمانند. سپس پودها توسط ساز شانه مانند، شانه کوب، کوبیده می‌شوند تا ردیف تازه بافته شده، فشرده و محکم شود. بسته به ظرافت بافت، کیفیت مواد و تخصص بافندگان، تعداد گره‌های فرش دستباف می‌تواند از ۱۶ تا ۸۰۰ گره در اینچ مربع متفاوت باشد.
وسایل مخصوص برای قالیبافی
حالا که مقداری با هنر قالیبافی آشنا هستیم، باید وسایل مخصوص آن را هم بشناسیم. آشنایی با وسایل مخصوص هنر قالیبافی، کمک بسیار زیادی به ما خواهد کرد.
- پشم: در بیشتر قالی‌های ایرانی، از پشم گوسفند استفاده می‌شود. ویژگی‌ها و کیفیت آن از هر منطقه به منطقه دیگر متفاوت است. بسته به نژاد گوسفندان، شرایط آب و هوایی، چراگاه‌ها و آداب و رسوم خاص.
- پنبه: پنبه اساس تار و پود اکثر قالی‌های مدرن را تشکیل می‌دهد. پنبه را می‌توان محکم‌تر از پشم چرخاند و نیروی بیشتری را تحمل می‌کند.
- ابریشم: ابریشم ماده گران قیمتی است و برای فرش‌های نمایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از شمع ابریشم می‌توان برای برجسته سازی عناصر خاص طرح استفاده کرد. فرش‌های مرغوب کاشان، قم، نائین و اصفهان دارای بافت کاملا ابریشمی هستند.
- شانه مخصوص: معمولا از چوب و فلز ساخته می‌شود. بعد از اینکه هر ردیف قالی بسته شد، برای بسته بندی گره‌ها و پودها در ردیف‌ها استفاده می‌شود.
- قیچی: طبیعتا برای بریدن استفاده می‌شود.
- چاقوی قلاب‌دار: در واقع این چاقو دارای دو کاربرد است. تا حدی برای قلاب زدن روی نخ بین نخ‌های تار با قلاب کوچک و همچنین برش نخ بعد از آن استفاده می‌شود.
- دوک مخصوص: کسانی که در هنر قالیبافی فعالیت دارند، می‌دانند که این وسیله چقدر کاربردی است. دوک مخصوص هنگام چرخاندن پشم با دست استفاده می‌شود. معمولا از یک میله و یک قلاب متصل تشکیل شده است که هنگام چرخش ابزار، وزن را تثبیت می‌کند. هنگام چرخاندن پشم، آن را به نخ می‌دوزند.
- برس مخصوص: ابزاری بسیار ساده در هنر قالیبافی؛ متشکل از میله‌های فلزی کوچک که به یک ملافه نرم وصل شده است. برای برس کردن پشم و نخ‌ها هنگام تعمیر و ساخت فرش استفاده می‌شود.
- صفحه طراحی: هنگام ساخت فرش‌های کارگاهی، الگو روی یک ورق مربع شکل کشیده می‌شود که هر مربع مربوط به یک گره است. بافنده این صفحه طراحی را به عنوان خط راهنما هم برای رنگ آمیزی و هم برای طرح فرش دنبال می‌کند.
هنر قالیبافی را دوست دارید؟
هنر قالیبافی، یکی از لذت‌بخش‌ترین هنرهای ایرانی است که یادگیری آن واقعا برای هر کسی مفید و کاربردی است. در مقالات آینده، آموزشی بسیار جالب از ساختن نوعی قالی را برای شما آماده خواهیم کرد.
نویسنده: عجیب تو جیب
هرگونه کپی برداری از محتوا تنها با ذکر نام “عجیب تو جیب” و “درج لینک دقیق محتوا” در سایت مجاز است و در غیر این صورت و مشاهده آن پیگرد قانونی دارد.
